Ortaçağ’da Hıristiyan dünyasının karanlık bir dönem yaşadığı sırada, İslam dünyasında bilim, edebiyat, fikir ve sosyal kurumlar alanında büyük gelişmeler yaşanmıştır. Bu dönemde, özellikle hastaneler (darüşşifalar) alanında kaydedilen ilerlemeler, Batılı seyyahları hayrete düşürmüş ve hayran bırakmıştır. İspanya’dan Türkistan’a kadar geniş bir coğrafyada yayılmış olan bu hastanelerin önemli bir kısmı, Türk veya Türk asıllı hükümdarlar tarafından inşa ettirilmiştir. Bu hastaneler, sadece hasta tedavisiyle değil, aynı zamanda hekim yetiştirme fonksiyonuyla da öne çıkmıştır. Mimar Sinan’ın Yaptığı Darüşşifalar
İslam Dünyasında Hastanelerin Rolü
Avrupa’da hastaların manastırlarda rahipler tarafından tedavi edilmeye çalışıldığı bir dönemde, İslam dünyasında hastaneler, günümüzdeki gibi laik bir kurum olarak faaliyet göstermekteydi. Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde, özellikle Anadolu’da hanım sultanlar tarafından yaptırılan ve zengin vakıflarla desteklenen hastaneler, günümüze kadar ulaşmıştır. Bu hastaneler, genellikle külliyelerin bir parçası olarak inşa edilmiş ve toplumun çeşitli ihtiyaçlarını karşılayan bir bütün olarak hizmet vermiştir.
Osmanlı Döneminde Hastaneler
Osmanlı döneminde, Mimar Sinan’ın eserleri arasında yer alan Haseki, Süleymaniye ve Atik Valide Sultan külliyeleri, darüşşifalarıyla öne çıkmıştır. Bu hastaneler, sadece tedavi merkezleri olarak değil, aynı zamanda tıp eğitimi veren kurumlar olarak da hizmet vermiştir.
Haseki Külliyesi Darüşşifası
Haseki Külliyesi, İstanbul’da Haseki Caddesi üzerinde yer alır ve cami, medrese, sıbyan mektebi, imaret ve darüşşifadan oluşur. Darüşşifa, Mimar Sinan tarafından 1550 yılında inşa edilmiştir. Sekizgen bir avlu etrafında kurulan hastanede, hasta odaları ve koğuşlar bulunmaktaydı. Haseki darüşşifası, başlangıçta genel bir hastane olarak hizmet vermiş, ancak zamanla kimsesizler yurdu ve tımarhane gibi farklı amaçlarla kullanılmıştır. Cumhuriyet döneminde ise poliklinik olarak hizmet vermeye devam etmiştir.
Süleymaniye Külliyesi Darüşşifası
Süleymaniye Külliyesi, Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmış ve 1550-1557 yılları arasında inşa edilmiştir. Külliye, cami, medreseler, darüşşifa, imaret, kütüphane ve hamam gibi birçok yapıyı içerir. Süleymaniye darüşşifası, tıp medresesiyle birlikte Türk tıp tarihinde önemli bir yere sahiptir. Burada, hastane dışında müstakil bir tıp medresesi kurularak sistematik tıp eğitimi verilmiştir. Hastane, başlangıçta her türlü hastalığın tedavi edildiği bir merkez olarak hizmet vermiş, ancak daha sonra sadece akıl hastalarının tedavi edildiği bir kuruma dönüşmüştür.
Atik Valide Külliyesi Darüşşifası
Atik Valide Külliyesi, III. Murat’ın annesi Nurbanu Sultan tarafından Üsküdar’da inşa ettirilmiştir. Külliye, cami, medrese, mektep, tekke, imaret, hamam ve darüşşifadan oluşur. Darüşşifa, külliyenin bağımsız bir ünitesi olarak hizmet vermiş ve hastaların her türlü ihtiyacını karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. Ancak zamanla orijinal işlevini kaybederek askeri kışla ve akıl hastanesi gibi farklı amaçlarla kullanılmıştır.
Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde inşa edilen darüşşifalar
İslam dünyasında, özellikle Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde inşa edilen darüşşifalar, sadece tedavi merkezleri olarak değil, aynı zamanda tıp eğitimi veren kurumlar olarak da hizmet vermiştir. Bu hastaneler, vakıf sistemiyle desteklenmiş ve toplumun her kesimine ücretsiz hizmet sunmuştur. Ancak zamanla orijinal işlevlerini kaybeden bu yapılar, günümüzde farklı amaçlarla kullanılmakta veya korunmasız bir şekilde terk edilmiş durumdadır. Bu tarihi mirasın korunması ve orijinal amaçları doğrultusunda yeniden işlevlendirilmesi, hem kültürel mirasımızın korunması hem de vakıf anlayışının yaşatılması açısından büyük önem taşımaktadır. Mimar Sinan’ın Yaptığı Darüşşifalar
Mimar Sinan’ın doğumunun 400. yılında, bu büyük mimarı ve onun eserlerini rahmetle ve minnetle anıyoruz.
Kısa Bibliyografya:
- Sarkan, Ö. Lütfi: Süleymaniye Camii ve İmareti İnşaatı (1550-1557), TTK, Ankara, 1972.
- Cantay, Gönül: Sinan Külliyeleri ve Darüşşifa Planları, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, İstanbul, 1988.
- Güreşsever, Gönül: Haseki Darüşşifası, Türk Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul, 1973.
- Gürkan, K. İsmail: Süleymaniye Darüşşifası, Kanuni Armağanı, TTK, Ankara, 1970.
- Kuran, Abdullah: Haseki Külliyesi, Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, İstanbul, 1974.
- Kuran, Abdullah: Üsküdar Atik Valide Külliyesi, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara.
- Kürkçüoğlu, Kemal Edip: Süleymaniye Külliyesi, Ankara, 1962.
- Nayır, Zeynep: Süleymaniye Külliyesi ve Sorunları, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 1982.
- Uludağ, Ö. Şevki: Haseki Darüşşifası, İstanbul, 1938.
- Tanman, M. Saha: Atik Valide Külliyesi, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1988.
- Taşkıran, Nimet: Haseki’nin Kitabı, İstanbul, 1972.
- Ünver, A. Süheyl: Haseki Hastanesi, İstanbul, 1939.
- Ünver, A. Süheyl: Süleymaniye Külliyesi Darüşşifası, Vakıflar Dergisi, Ankara, 1942.